تداوم مبانی سنت بصری ایرانی با تأکید بر ترکیب‌بندی عکس‌های یادگاری دورة ناصری

در قالب‌های مختلف هنر درباری ایران، نوعی تداوم در به ‌کار بردن برخی مفاهیم و اصول از جمله رعایت تشریفات مشاهده می‌شود. این تداوم به‌گونه‌ای موجب تبدیل ترتیب‌ها و تشریفات به قواعد اساسی در فرهنگ سنت بصری مقامی ایرانی شده است. عکاسی در دورة قاجار که تعارفات و تشریفات جزء لاینفک زندگی مردم به شمار می‌رفت، وارد ایران (1842م/1258هـ.ق) شد. تقارن ورود عکاسی به ایران و حکومت ناصرالدین‌شاه که سخت شیفتة پدیدة عکاسی شده بود، موجبات رشد و ترقی این هنر را فراهم کرد. عکاسی در بدو ورود به ایران به علت هزینه هنگفت در خدمت دربار قرار گرفته و در آن محیط رشد کرد و به نوعی هنر درباری به شمار می‌رود، این قضیه انگیزه‌بخش انجام تحقیق پیش‌روست. پرسش طرح شده این است : تداوم سنت بصری مقامی ایرانی در نوع چیدمان پیکره‌ها در عکس‌های دورة ناصری به چه شکلی رخ نمایانده و از سوی دیگر ویژگی‌های فنی عکاسی چه تغییری در نحوه نمایش آن ایجاد کرده است؟ فرضیه حاکی از آن است که سیر تکامل عکاسی در محیط درباری سبب تأثر این پدیده در نوع چیدمان افراد، از تشریفات درباری شده که با بررسی مقوله ترکیب‌بندی پیکره‌ها در نقش‌برجسته‌های ایران و پیگیری این امر در بازنمایی‌های مشابه در عکس‌های دوره ناصری به اثبات می‌رسد. نقش‌برجسته یکی از هنرهای درباری است که همواره مورد توجه پادشاهان و تحت نظارت مستقیم دربار بوده و از این جهت شباهت بسیاری با محیطی که عکاسی در آن رشد کرده دارد. روش تحقیق به شیوه تحلیلی و مقایسه ترکیب‌بندی پیکره‌های موجود در نقش‌برجسته‌ها و عکس‌های دسته‌جمعی دورة ناصرالدین‌شاه قاجار است. نمونه‌های مورد مطالعه از عکس‌های عکاسان درباری دورة ناصرالدین‌شاه قاجار انتخاب شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در ترکیب‌بندی افراد در عکس‌های دورة مذکور نیز سنت پرسپکتیو مقامی موجود در آثار هنری ادوار پیشین تداوم یافته، اما محدودیت‌های فنی رسانة عکاسی موجب دگردیسی در نحوه بازنمایی آن شده است.